Category Archives: Marandu

PÑS ombyasy Dr. Tracy Lewis rekovejeíre

Posted on 05/09/2024

26 jasypoapy jave, Siracusa (Nueva York)-pe omano Dr. Tracy Lewis, 76 arýpe. Karai Tracy Lewis hekovereñói Colorado távape,  ary 1947-pe.  Oñemoarandúkuri Dartmouth College ha Universidad de Brown-pe, Tracy omba’apo mbo’eháraramo 46 ary pukukue, umíva apytépe oiko 36 ary español ha portugués ñe’ẽ mboeháraramo, State University of New York en Oswego-pe, upépe ojehechakuaa ichupe Mbo’ehára Ha’evévaramo.

 

Tracy imitã aja ohasavekuri Etiopía-pe, hogayguakuéra ova mboyve Potsdam, Nueva York-pe. Ha’e ohayhu añeteva’ekue ñe’ẽnguéra ha ojehekombo’e ha’eñoite guaraní, italiano, amárico ha ambueve ñe’ẽme.

 

Paraguái ñe’ẽporãhaipyre, ñe’ẽ ha arandupy ohayhu añetégui, ou heta jey ñane retãme, ohejahaguépe ipypore tekombo’e ha ñe’ẽporãhaipyrépe. Ohai ha omyasãi mbohapy aranduka ñe’ẽpoty reheve, oĩva inglés, español ha guaraní ñe’ẽme, kóicha ohechaukávo ikatupyryha ojuhu hag̃ua ñe’ẽpoty tekoaty rekopýpe. Upéichante avei, ha’ékuri moñe’ẽhára laico, tupão episcopal St. Matthew’s, Liverpool-pe.

 

PÑS guive rombyasy ko tapicha katupyry rekovejei, hekove aja omba’apo kyre’ỹva’ekue guaraní ñe’ẽ rehehápe, ñe’e ohayhu añete ha ohesa’ỹijo pupukuva’ekue, ipype ohaihaguére avei heta ñe’ẽpoty.

PÑS oĩkuri ñe’ẽmyasãiháramo amandaje recharamombýpe

Posted on 05/09/2024

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) oĩkuri Tembikuaa, Arandupy ha Tekoatyregua Amandaje 7-hápe, ombosako’iva’ekue Universidad Católica, Itapúapegua (Encarnación tavaygua). Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãharapavẽ, karai Arnaldo Casco Villalba, oñe’ẽ ha omog̃uahẽ upépe pe tembikuaareka «Estudio sobre la toponimia en la lengua guaraní del Paraguay»-gui osẽva’ekue.

 

Ko aty guasuete ojeikuaakahápe opáichagua tembikuaareka oikókuri Savoy Hotel Encarnación-peguápe, ha oiko 29, 30 ha 31 jasypoapy jave.  PÑS rérape oĩ avei tembikuaarekaháramo kuñakarai Biera Yboty Cubilla, Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãharapavẽmegua.

 

Ko tembiapo guasuete guaraní ñe’ẽ toponimia rehegua, PÑS ombosako’iva’ekue rupive ojeikuaa, oñehesa’ỹijo, oñemohenda, ojeipapa ha oñemoambue ko’ã topónimo oĩva ayvúpe, Guarani Ñe’ẽ Rerekuaa ojerureháicha ijapoukapykuérape.

 

Ko tembikuaarekápe ojejuhu 3941 topónimo oĩva guaraníme, ko’ãva apytégui 2709 oĩ guaranietépe, ambue katu ojoaju ambue ñe’ẽ rehe, ko’ãva ha’ehína castellano, ypykuéra ñe’ẽ térã pytagua ñe’ẽ ndive. Umi ñe’ẽ retakuégui, 3110 ñe’ẽ (79 %) oikotevẽ ñemyatyrõ ijehaipýpe.

UNI oipyhy “Cátedra Guaraní AUGM-pegua” omokyre’ỹ hag̃ua guaraní ñe’ẽ rapereka ha jehekombo’e América del Sur-pe

Posted on 05/09/2024

Tetã Mbo’ehaovusu Itapuapegua rógape, Consejo Superior Universitario (CSU) kotyvusúpe oñembohasákuri tembiporupyahu rupive “Cátedra Guaraní AUGM-pegua”, ombosako’iva’ekue Asociación de Universidades del Grupo Montevideo (AUGM). Ko tembiapoguasu ombyatypaite umi tapicha katupyry omba’apokyre’ỹva guaraní ñe’ẽ ñemyasãi, ñembo’e ha jehapereka rehe América del Sur-pe.

 

Ko atýpe oñe’ẽ ñepyrũ Tetã Mbo’ehaovusu Itapuapegua Sãmbyhyhára, mbo’ehára Doctor Hermenegildo Cohene Velázquez, omoirũ avei ichupe Vicerrectora, Dra. Nelly Monges de Insfrán.

 

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha rérape oñe’ẽkuri Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãharapavẽ, kuñakarai Celia Godoy, ha’e omomba’eguasu ko’ãichagua tembiapo oipytyvõgui guaraní ñe’ẽ oñemombarete ha ojehecha hag̃ua mamo hendárupi, ñe’ẽ ha arandupy mba’erekopyháicha. Upépe oñe’ẽ avei, viceministro Educación Superior-pegua (MEC) ha Consejo Nacional de Educación Superior (CONES) mburuvicha, karai Federico Mora.

 

Ko tembiapópe oikékuri heta mburuvicha ha tapicha oĩva mbo’ehaovusu América del Sur- rérape, upéichante avei CSU kotyguasúpe oĩkuri heta temimbo’e ha mbo’ehára, ha’ekuéra ou Formación Docente Centro Regional “Gral. Patricio Escobar-gua rérape” Encarnación tavaygua (CREE) ha Facultad de Humanidades, Ciencias Sociales y Cultura Guarani rerapegua.

 

Ñomongeta oñemomba’eveva’ekue oñembohéra “Guarani ñe’ẽ ha ipuruhára rapereka tetãpy ha tetã jerére: ¿Mba’e tembikuaarekápa oĩ? ¡Mba’e tembikuaarekápa oñeikotevẽ?”, ko’ápe ojehechauka umi tembiapo ojeguerekóva ko’ág̃aramo guaraní ñe’ẽ rehegua ha mba’épa tekotevẽ gueteri ojehaperekave tenonde gotyove.

Peteĩ ñomongeta oĩháme umi líder ha lideresa ojeikuaaukákuri marandu ypykuéra ñe’ẽ rehegua.

Posted on 05/09/2024

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) ha Programa de las Naciones Unidas para el Desarrollo (PNUD) Paraguáipegua, Iniciativa Global TICCA ha Programa de Pequeñas Donaciones, ombosako’íkuri «Ñomongeta umi mburuvicha guasu ypykuérava oñe’ẽhápe ypykuéra ñe’ẽ ñeñangareko ha ñemombaretejeyrã rehe». Ko tembiapoguasu oñembosako’íkuri Comité Directivo Nacional ñepytyvõme, ko atýpe oĩ Ministerio del Ambiente y Desarrollo Sostenible, Instituto Forestal Nacional, Red POJOAJU, REDESPI ha Federación por la Autodeterminación de los Pueblos Indígenas.

 

 

Ko ñembyaty aja, ojeikuaauka marandu ñe’ẽnguéra rapereka rehegua, oñehesa’ỹijohaguépe Paĩ Tavyterã ha Mbya Guarani rekove, ko tembiapo omotenondékuri PÑS mba’apoharakuéra umi ypykuéra atygua ndive ha Programa TICCA/PPD/PNUD Paraguái ñepytyvõme. Ko marandu ojehechauka ñepyrũva oike umi tembiapo oñemboguatáva Ypykuéra Jasy ryepýpe, Oficina del Coordinador Residente ONU Paraguái ha Grupo Interagencial de Pueblos Indígenas jeykeko mbaretépe.

 

 

Ko tembiapo rupive ojehechakuaáta mba’eichaitépa umi aty Paĩ Tavyterã ha Mbya Guarani oiporu iñe’ẽ tee, Jeguahaty ha Ka’aguy Poty Rorýpe, Concepción tavusúpe, ha avei Naranjito ha Karumbe’ýpe, San Pedro ha Caazapá tavusúpegua. Ko’ã marandu osẽva upe tembikuaarekágui ombohapéta tembiaporã oñemboguatava’erã ko’ã ñe’ẽ ñangarekorã, kóva ojehechakuaa heta rupi hetaha ypykuéra ohejáva iñe’ẽ tee oñe’ẽ hag̃ua ambue ñe’ẽme.

 

 

Upéichante avei, ko tembiapo osẽ pyahúva oñemog̃uahẽ jehaipy rupive, ojeguereko peteĩ aranduka peteĩteĩ ypykuéra atýpeg̃uarã, ojehechahápe iñe’ẽnguéra jeporu opaite mba’épe hekoha ryepýpe. Iporã ojeikuaa avei ko’ã aranduka ikatuha ojehu digital-pe PÑS ñandutiroguépe.

PÑS oĩkuri guaraní ñe’ẽ arapokõindy ñemohu’ãme

Posted on 02/09/2024

Tembiapoguasu ombosako’íva’ekue Itapúapegua Tetã Mobo’ehaovusu, hérava “Guarani Vy’a Guasu”, oñemohu’ã peteĩ atyguasu oñembohasava’ekue tembiporupyahu rupive ha ombyatypaiteva’ekue umi tapicha katupyry omba’apo ha ohayhu añetéva guive guaraní ñe’ẽ.  Ko tembiapo ñemohu’ãme oĩ Kuri Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, Mgtr. Javier Viveros, avei haihára recharamomby Susy Delgado. Ko tembiapo oiko Guarani Arapokõindy ryepýpe.

Sãmbyhyhára Viveros oñe’ẽ upépe haiku guaraníme rehe, ohesa’ỹijóvo upéicha ñe’ẽporãhaipyre ypykuéra ñe’ẽmegua. Hákatu, Susi Delgado oñe’ẽ “Traducción Literaria” rehe, upépe omombe’u mba’éichapa oñembohasa guaraníme ko’ã ñe’ẽporãhaipyre.

 

PÑS guive, roykeko mbarete op+aichagua tembiapo oñemboguatáva ñe’ẽnguéra ñemyasãirã.

Oñemopyenda ñepyrũ Consejo Nacional Ñemoñe’ẽ ha Aranduka rehegua

Posted on 02/09/2024

Ojejapókuri aty ojejuhu ha oñemopyenda ñepyrũha Consejo Nacional Ñemoñe’ẽ ha Aranduka rehegua. Kóva oikókuri Mariscal López Centro de Convenciones rógape ha ombyatypaite umi tapicha katupyry omba’apóva guive arandupy, tekombo’e ha tetã rekuái rehehápe.

 

Ko aty oñemopyendáva rupive oñemokyre’ỹse ojehai hag̃ua ñe’ẽporãhaipyre opaite ñe’ẽ ñane retãme oñe’ẽvape.  Ko’ã ñe’ẽ apytépe oñemotenondevéta umi hekove kangyvéva, ha upéicha oñeipytyvõta oñeñangareko ha oñemyasãĩ hag̃ua ko’ã ñe’ẽ opáichagua ñe’ẽporãhaipyre ha mba’e’aporãmby ñemoherakuã rupive.

 

 

Upéichante avei, oñemomba’eguasu umi jehaipy mokõi ñe’ẽmegua, ojehechakuávo ko’ã apytépe mokõive ñe’ẽ tee ha ypykuéra ñe’ẽ. Ko’ã tembiapo oporogueroikéva opavavépe ohechakuaa avei umi tapicha ikatupyry ambuévape, kóicha ojehai hag̃ua avei haipyre ko’ã atygua oikũmby ha oiporukuaáva.

 

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha rérape oĩkuri Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãharapavẽ, karai Arnaldo Casco Villalba. Ko’ã tembiapo oñembosako’íva oñemokyre’ỹ hag̃ua ñemoñe’ẽ ha ñe’ẽporãhaipyre guerojera opaite ñe’ẽ ñane retãmeguápe omomba’eguasu tekojoparaeta ha ñe’ẽita ñane randupy mba’erekopyháicha katuete oñeñangareko ha oñemyasãiva’erã.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha oñe’ẽkuri mokõive ñe’ẽ tee jeporumemerã rehe

Posted on 02/09/2024

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, karai Javier Viveros, oñe’ẽkuri ñe’ẽrandu oñeimeha ha ojehechaha avei tembiporupyahu rupive oñembohérava «Nañohendu ha ñañe’e guarani rehe», Ñomongeta guaraní ñe’ẽ rehe, Ministerio Público ombosako’íva ha oikova’ekue Centro de Entrenamiento del Ministerio Público (CEMP) rógape. Ko ñembyaty aja, karai sãmbyhyhára omog̃uahẽ peteĩ marandu Paraguái  ñe’ẽnguéra rape’apo rehegua ha mba’e mba’épa oñemboguata ojejúvo mokõive ñe’ẽ tee oikove mbarete hag̃ua ojoykére ha ojeporumememe hag̃ua peteĩchaite.

 

Ko ñe’ẽarandúpe ojeikuaauka  mba’e tembiaporapépa oñemboguata ojejúvo ko’ã ary ohasaramóvape ikatu hag̃uáicha mokõive ñe’ẽ tee ojeporu katui ojoykerete tetã rembiapópe ha tekoatýpe mayma tetãyguára ojojuhuhápe.

Tembikuaareka Guaranismo rehe oñe’ẽva jeikuaauka «Ñe’ẽporãhaipyre Arapokõindýpe»

Posted on 29/08/2024

Araapy 28 jasypoapýpe oñemoñepyrũ «Ñe’ẽporãhaipyre Arapokõindy» ombosako’íva Facultad de Filosofía, Universidad Nacional de Asunción ryepypegua, iñe’ẽmbyrã ha’éva «Ñe’ẽ ha Ñe’ẽporãhaipyre: jehekombo’e ha tembikuaareka  tembiporupyahu ha arandupy hekoambuéva ko’e ko’ẽre ryepýpe».

 

Mgtr. Javier Viveros, Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára oikuaauka ñepyrũ aranduka ombosako’iva’ekue ha oñembohérava Análisis de los guaranismos en el Diccionario del castellano paraguayo (DCP, versión impresa 2017) hal Diccionario de la lengua española (DEL, versión digital 2021); hákatu karai Lic. Arnaldo Casco Villalba, Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãharapavẽ PÑS-pegua oñe’ẽkuri umi mba’eita ñe’ẽ rehegua ojehapereka ha ojehupytyva’ekue. Oipytyvõ avei ko mesa ñesãmbyhýpe Mgtr. Celia Godoy oñe’ẽva’ekue mba’e rupípa tuichamba’e guaraní ñe’ẽ Letras mbo’epyrãme, ha’e omog̃uahẽ hemimo’ã ko mbo’epyrã mbo’eharaháicha.

 

Iporã ojegueromandu’a ko aranduka oñembokuatiahague Editorial Alianza ñepytyvõme.

PÑS oipepirũ ojeho hag̃ua «Ñomongeta umi mburuvicha guasu ypykuérava oñe’ẽtahápe ypykuéra ñe’ẽ ñeñangareko ha ñemombaretejeyrã rehe»

Posted on 29/08/2024

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) ha Programa de las Naciones Unidas para el Desarrollo PNUD Paraguay, Iniciativa Global TICCA/Programa de Pequeñas Donaciones rupive oikuaauka vy’apópe oikotaha «Ñomongeta umi mburuvicha guasu ypykuérava oñe’ẽtahápe ypykuéra ñe’ẽ ñeñangareko ha ñemombaretejeyrã rehe». Ko apopyrã hérava Pequeñas Donaciones omoakã peteĩ Comité Directivo Nacional oĩhápe Ministerio del Ambiente y Desarrollo Sostenible, Instituto Forestal Nacional, Red POJOAJU, la REDESPI ha Federación por la Autodeterminación de los Pueblos Indígenas.

 

Ko atýpe ojehechaukáta  umi mba’eita ha tembikuaareka Paĩ Tavyterã ha Mbya Guarani aty rehegua ojehupytyva’ekue oñehesa’ỹijo rire hekopy, ko tembiapo omboguatákuri PÑS mba’apoharakuéra ha umi ypykuéra tendagua, Programa TICCA/PPD/ PNUD Paraguay jeykekópe. Ko tembiapo oñemboguata Ypykuéra Jasy ñemomorã ryepýpe, oipytyvõ ha oykeko mbaretéva avei Oficina del Coordinador Residente de ONU Paraguay ha Grupo Interagencial de Pueblos Indígenas.

Oñeme’ẽ jopói Rohayhu Che Ñe’ẽ guaraní ñe’ẽ rayhuharakuérape.

Posted on 28/08/2024

Ko árape oñeme’ẽ jopói Rohayhu Che Ñe’ẽ, 10 arýma oñeme’ẽva ojejúvo. Ko jehechakuaa oikókuri Tetã Ñoa’ãngatu Sãmbyhyha kotyvusúpe.  Ko aty aja oñeme’ẽ jopói Rohayhu Che Ñe’ẽ, ojehechakuaávo umi tapicha ha temimoĩmby ohayhu ha omyasãiva guaraní ñe’ẽ hembiapoha guive.

 

Ko atýpe oĩkuri mburuvichakuéra tetãygua ha tetã ambuegua, oĩ avei tapicha omba’apóva arandupy ha tekombo’ére ha mayma tetãyguára oñeipepirũva’ekue. Ojehechakuaa heta tapicha ikatupyrýva tekombo’épe, guaraní ñe’ẽ ñemyasãime, maranduasãiha, tapicha omyasãiva ko ñe’ẽ ta’ãngambyry, puhoe, ñandutirogueasãi rupive, avei haihára, mba’e’aporãmby apohára, jeroviapýpegua, ñoa’ãngatupegua ha tetã remimoĩmby ha ha’e’ỹva avei.

 

Umi ojehecharamóva hembiapo rehe apytépe oĩkuri Eliodora Verón de Recalde, Milciades Ovelar Escobar, Norma Dalila Marecos Cáceres, Ramona Aurelia Velazco Montiel, Gloria Mariza Arias Alonso ha Gabina Gavilán de Weisensee ojepytaso mbaretégui tekombo’e ryepýpe. Ñandutirogueasãime ikatupyrýgui katu ojehechakuaa Villanueva (Papá parrilla) ha Blas Antonio Duarte (Chera’a). Ayelén Alfonso katu ojehechakuaa omyasãĩ ha omopyenda yvatehaguére ñane ñe’ẽme tetã ambue rehe.

 

Ambue ojehechakuaáva avei temimoĩmbyháicha ha’ekuri Tetã Mbo’ehaovusu Concepción-pegua, – Mymba Jerekoporã ha Resãirã Tetã Kuave’ẽmby (MYJERETEKUA) ha Tetã Mbopuha Aty ha ambueve.

 

Guarani Ñe’ẽ Ára, oñemomomorã ha ojeguerovy’áva ko árape ohechauka oñemomba’eguasuva’erãha guaraní ñe’ẽme tekoatýpe ha tekotevẽha gueteri oñemba’apo kyre’ỹ oñeñongatu katui ha oñemyasãi hag̃ua tetãpy ha tetã ambuére.

Ohupytýva Rohayhu Che Ñe’ẽ 2024 rerarysýi

 

1) Ta’ãngambyry

– Ñemongeta (Paraguay TV)

– Guaranietépe (América TV)

 

2) Puhoe Marandu’asãihára

– Elvira Benítez

 

3) Ñandutirogueasãi

– Luis Villanueva (Papá parrilla)

– Blas Antonio Duarte (Chera`a)

 

4)Tekombo’e

– Eliodora Verón de Recalde

– Milciades Ovelar Escobar

– Norma Dalila Marecos Cáceres

– Ramona Aurelia Velazco Montiel

– Gloria  Mariza Arias Alonso

– Gabina Gavilán de Weisensee

 

5-Mba’e’apoporãmby

– Serie Marilina, Atreverse a Soñar

– Musikarios

 

6-Temimoĩmbykuéra Tekombo’epavẽ Rehegua

-Yvyporareko Mbo’ehaovete Tetã Mbo’ehaovusu Concepción-pegua – – Facultad de Humanidades de la Universidad  Nacional de Concepción

-Tetã Mbo’ehaovusu Nordeste-pegua (Argentina-AUGM)- Universidad Nacional del Nordeste (Argentina-AUGM)

 

7-Tetã   Remimoĩmby

– Mymba Jerekoporã ha Resãirã Tetã Kuave’ẽmby (MYJERETEKUA) – Servicio Nacional de Calidad y Salud Animal (SENACSA)

-Tembiporu Marandu ha Iñemoasãirã Motenondeha – Ministerio de Tecnologías de la Información y Comunicación (MITIC)

 

8- Tavusuo ha tavaokuéra

– Central Tavusu Mburuvicha’aty – Junta Departamental del Departamento Central

– Luque Tavao – Municipalidad de Luque

– Encarnación Tavao – Municipalidad de Encarnación

 

9-Jeroviapy

– Julián Pesoa

 

10-Pumbasy

– Ayelén  Tahis Alfonso Ledesma

– Tetã  Mbopuha Aty – Orquesta Sinfónica Nacional (OSN)

 

11-Ñe’ẽporãhaipyre

– Naide Liz López Duarte

 

12- Ñoa’ãngatu

– José Luis  Chilavert