Skip to main content
PÑS omboheteve ohóvo corpus guaraní rehegua

PÑS omboheteve ohóvo corpus guaraní rehegua

Pe Corpus de Referencia Guaraní Paraguayo Actual rehegua (COREGUAPA), ojejuhúva Paraguái Ñe’enguéra Sãmbyhyha (PÑS) ñandutiroguépe, oñemboheteve ohóvo ñe’ẽndy pyahu rupive oipytyvõtava ko tembiporu ñe’ẽ rehegua oporoipytyvõve hag̃ua.

 

Nda’aréiete oñemoingeve 82.000 ñe’ẽ pyahu, oñeguenohẽva’ekue heta guaraní jehaipy tekome’ẽmby reheguávagui, umíva apytépe ojejuhu Tetã Léi Guasu, Léi Ñe’ẽnguéra rehegua ha Código Electoral, ha ambueve.

 

COREGUAPA ha’ehína apopyrã oñemboguatáva ojejúvo Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãhapavẽ rupive, Tembiporu Marandu ha Iñemoasãirã Moakãha ñepytyvõme, mokõive oĩva PÑS ryepýpe.

 

Ko corpus lingüístico ha’e peteĩ ñe’ẽndy ryru ojeporúva ojeheka hag̃ua ñe’ẽnguéra ojehechakuaa hag̃ua mamo hendápepa ojeiporu, mba’eichaitépa ha ijeporu retakue umía.

 

 

Ojejuhukuaa ko enlace-pe:

 

 

http://corpus.spl.gov.py/py

PÑS omoirũ tembiapo biblia lengua de señas paraguaya-pegua jesarekojey ha iñemoneĩ

PÑS omoirũ tembiapo biblia lengua de señas paraguaya-pegua jesarekojey ha iñemoneĩ

Mba’apoharakuéra Lengua de Señas Moakãhapavẽmegua, Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha ryepýpegua oipytyvõkuri ohesa’ỹjóvo mba’aéichapa opyta biblia lengua de señas-pe oñembohasapyréva, ko aponde’a omoakãkuri Sociedad Bíblica Paraguaya ha consultora Meéxico-gua Isela Trujillo.

 

Ko ñembyatypy aja, Sociedad Bíblica Paraguaya mokãhára, karai Samuel Fleitas, consultora Trujillo ndive ha upéichante avei Julián Pesoa omoakãva ko’ã ñe’ẽasahára aty, ha ñe’ẽasaharakuéra Julián Pesoa Ozuna, Angélica Alcaraz ha Mariela Pesoa ha ñe’ẽrechaukahára Josías Cáceres, omog̃uahẽkuri kuñakarai Zulma Trinidad, Departamento de Planificación, Promoción y Registro de Intérpretes de Lengua de Señas Paraguaya mbohapehára, ha Esmilse Ramírez, Departamento de Investigación y Estandarización de la Lengua de Señas Paraguaya mbohapehárape.

 

Pe tembiapo jehechajeýpe oike pe ñe’ẽasa ñehesa’ỹijo, upépe ojehechakuaa iñemohendapy, performance pe haipy seña lexicalizada. Pe consultora Trujillo omomba’eguasu Lengua de Señas Paraguaya rekoteĩ, he’ívo sa’i oikeha ipype Lengua de Señas Americana, kóva imbaretehaguére oike’akue ambue ñe’ẽ ryepýpe ha avei ñane retãmegua ombohasapaite biblia lengua señas paraguaya-pe, ary 2020-pe oñemyasãi ñepyrũva’ekue.

 

Upéichante avei, ojehechakuaa tekotevẽha gueteri oñembohasave Lengua de Señas Paraguaya-pe ambue ambue tembiporu tekombo’erã rehegua, ojerureháicha Léi 6530/20 ha decreto reglamentario hesegua.

Pedro Juan Caballero-pe oñemongu’e tembiapo mokõive ñane ñe’ẽ tee jeporu memerã

Pedro Juan Caballero-pe oñemongu’e tembiapo mokõive ñane ñe’ẽ tee jeporu memerã

Oñemopyendapotávo umi Unidad de Asuntos Lingüísticos (UAL) taha’e tavao térã tavusuo ryepýpe, Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽ ha Lengua de Señas Moakãharapavẽ mba’apohára og̃uahẽ avei Pedro Juan Caballero tavaópe.

 

Arandupy Mbohapehára, Anibal Cardona Benítez, omog̃uahẽ hembiaporendápe PÑS  rérape ohóva, ko’ãva ha’ekuri Esmilse Rmírez ha Karin Mendoza. Oñembyaty aja hikuái oñeñe’ẽ umi Léi ha mbojojaha ojeguerekómava ñe’ẽnguéra ñepytyvõra rehe. Upéichante avei, oñeñe’ẽ mba’éichapa oñopytyvõkuaa mokõive temimoĩmby oñemombarete hag̃ua  tavao rembiapo ha ñe’ẽnguéra jeporu jojarã ha avei mba’eichaitépa PÑS oipytyvõkuaa ichupekuéra.

 

 

 

Tavao mba’apohára he’i omba’apotaha omoirũ ha oykeko hag̃ua tetã rembiapo oñemboguatáva ojejúvo mokõive ñe’ẽ tee jeporu memerã ko’ýte ko távape ha opyta omoñepyrũvo opaite mba’e tekotevẽva oñemoĩ hag̃ua peteĩ mba’apohára katupyry omba’apótava ñe’ẽnguéra rerhehápe ko tavao ryepýpe.

 

Ko tembiapo oñemboguata ojejúvo oñemombarete hag̃ua tetã ñe’ẽkõi ha upekuévo avei oñemoherakuã hag̃ua Léi 6530/20, lengua de señas rehegua ha tembiapokapy hesegua.

 

Qom ñe’ẽryru ha ñe’ẽtekuaa ñeguenohẽ ha jeikuaauka

Qom ñe’ẽryru ha ñe’ẽtekuaa ñeguenohẽ ha jeikuaauka

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha ha Tekombo’e ha Tembikuaa Motenondeha vy’apópe oikuaauka Ñe’ẽryru Mbohapy Ñe’ẽmegua qom/castellano/guaraní ha Qom Ñe’ẽtekuaa, kóva oikókuri Escuela Básica N.º 7557 Kael Sat Lecpi rógape, opytáva Cerrito, Chaco-pe.  Ko tembiapo porãite iñapysẽva tuichaitereimba’e oñemyasãi ha oñeñangareko hag̃ua Paraguái retã tekojoparaita ha ñe’ẽita.

 

Ko’ã tembiporu guasu jeikuaaukahápe oĩkuri mburuvichakuéra tekombo’épegua ha tetã rekuái rérapegua omog̃uahẽva hembiasa ha hemimo’ã ko mba’e porãite ojehecharamóvare, kóva opityvõta rupi oñemombarete ha oñemoingove katui hag̃ua Qom Ñe’ẽ. Oñemomba’eguasu ko’ã tembiporu osẽramóva oipytyvõta rehe oñembo’e  ha oñeñangareko katui hag̃ua ko ñe’ẽ ypy.

 

Sãmbyhyhára Javier Viveros, oñe’ẽ aja ohechakuaa ha omomba’eguasu ko’ãichagua tembiapo oñeñanagareko hag̃ua ypykuéra ñe’ẽ rehe,  omoneĩvo « jaikuaa porã  peteĩteĩ ñe’ẽ ha’eha peteĩ arapy ipypevoi, ha oñeñangarekóramo hese, oikove katuíta avei mba’eichapa ha’ekuéra oikũmby ko yvóra, oikove puku ha heko mbareteva’ekue ko’ã siglo ohasava’ekuépe. Jajepytasova’erã qom ñe’ẽ ipotyjera hag̃ua, taimbarete ha tahekove katui tenonde gotyove; upeva’erã oikotevẽ ñanderehe. Jaykekova’erã tekombo’e ñe’ẽkõime, mbo’ehára ñembokatupyryve ha ñamoheñoiva’erã pa’ũ ko’ã ypykuéra ikatuhápe oñe’ẽ avave omboyke ni oñe’ẽjoko’ỹme chupekuéra».

 

Upéichante avei, Tekombo’e ha Tembikuaa Motenondehára, karai Luis Ramírez he’i “ mbo’ehao castellano ñe’ẽ ndive oike ko’ã ypykuéra atýpe, hákatu ko ñe’ẽryru ha ñe’ẽtekuaa Qom ñe’ẽmegua rupive, ko’ã ypykuéra aty oikéta mbo’ehaópe. Ojeguerekóramo ko ñe’ẽ kuatiápe, ndaha’éi oiko pukuvétanteva, upéva he’ise ojeporutaha peteĩ escudo, peteĩ puente ramo oipytyvõva peteĩ tekopy oike hag̃ua ambuévape ha ambuéva ipype”.

 

Ko mba’eguasuete ojehecháva ko árape ohechauka ñane retã guive oñemba’apo mbareteha oñeñangareko hag̃ua tekojoparaeta ha ñe’ẽita rehe ha avei oñemoañeteha ypykuéra ñe’ẽ, ijapytépe Qom ñe’ẽ hekove puku ha umim ñemoñare pyahu toiporu katui hekovépe. Ko’ã ñe’ẽryru ha ñe’ẽtekuaa Qom rehegua ojejapo Decenio Internacional de las Lenguas Indígenas ryepýpe oporohenóiva oñemba’apo hag̃ua hesekuéra.

PÑS oipytyvõ Amambay tavusuópe omopyenda hag̃ua Unidad de Asuntos Lingüísticos

PÑS oipytyvõ Amambay tavusuópe omopyenda hag̃ua Unidad de Asuntos Lingüísticos

Ko’ã tembiapo oñemboguatáva ojejúvo umi Unidad de Asuntos Lingüísticos (UAL) ñemopyendarã rekávo taha’e tavao ha tavusuoháre, ojerureháicha Tembiapoukapy 6797/17, oñeg̃uahẽkuri Amambay tavusúpe oñembohape ha oñeipytyvõ hag̃ua chupekuéra iñe’ẽnguéra jeporúpe.

 

Tekome’ẽmby Rekombo’ehára, karai Fabio Saldívar omog̃uahẽ hembiaporendápe Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha mba’apohárape, ko’ãva apytépe oĩkuri Karín Mendoza; Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽmegua ha Esmilse Ramirez, Lengua de Señas Moakãhapavẽmegua. Ko ñembyaty aja, oñe’ẽkuri Léi 4251/10 Ñe’ẽnguéra rehegua, ha Léi 6530/20 Lengua de Señas rehegua ha upéichante avei Tembiapoukapy  9274/23 rehe, upéichante avei mba’éichapa oñopytyvõkuaa ko’ã temimoĩmby oñemombarete hag̃ua ñe’ẽnguéra jeporu umi táva oĩva guive ko tavusuo ryepýpe.

 

Ipahápe, , mokõivéva ojekupyty oñemboheraguapy hag̃ua ñoñe’ẽme’ẽ oñopytyvõve hag̃ua ha upéichante avei oñemboguata hag̃ua opaite mba’e ojeruréva ko’ã léi ñe’ẽ rehegua.

Oñeguenohẽta  guaraníme Mombe’ugua’upyrusu «Pedro Páramo», Juan Rulfo ohaiva’ekue

Oñeguenohẽta guaraníme Mombe’ugua’upyrusu «Pedro Páramo», Juan Rulfo ohaiva’ekue

Tembiapo recharamomby «Pedro Páramo»,  Juan Rulfo, México retãygua ohaiva’ekue oñembohasa guarani ñe’ẽme ha oñeguenohẽ potaitehína. Pe ñe’ẽasa ñane ñe’ẽ teépe omyakãkuri ñe’ẽpapára ha ñe’ẽasahára katupyry Susy Delgado, ko tembiapo oñemboguata tembiapojoaju ombohapéva Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS), Tetã Arandupy Sãmbyhyha (TAS) ha México Embajada Paraguáipegua rupive.

 

PÑS oñemongu’e ha ojepytaso mbarete rupi ojekupyty  hag̃ua Agencia Literaria Carmen Balcells ndive, kóva ha’erupi temimoĩmby omyakãva ko haihára apytu’ũroky járatee ha upéva rehe oñemoañete ha péina osẽtama katu ko tembiapo neporãva, ko mombe’ugua’upyrusu ohechaukáva realismo mágico ha ojeguerekóva peteĩ boom latinoamericano ramo, ko’ág̃a oĩtama avei guarani ñe’ẽme.

Oñe’ẽvo ko tembiapo rehe, ñe’ẽasahára Susy Delgado he’i « oñeikuave’ẽse peteĩ mombe’ugua’upyrusu ojehecháva peteĩ monumento poético-ramo castellano mexicano-pe g̃uarã, peteĩ mombe’ugua’upyrusu oñemoheñóiva tetãyguára ñe’ẽ ñepytyvõme, oñembojeguaka ha oñemoporãvéva ohóvo tapére, ñane ñe’ẽ guarani oguerekóva avei ihaipýpe».

 

«Ñe’ẽ og̃uahẽva ndive –guaraní ñe’ẽ–,  oñeha’ãva’erã he’i hag̃ua Pedro Páramo ijojaha’ỹva, ipumbasy ambuéva, heñóiva teko ymaguarégui ha ha’éichagua ndojejuhúiva, herakuã porãvéramo guare iñasãiva’ekue Sudamérica pukukue», upéicha omombe’u kuñakarai ñe’ẽasahára.

 

PÑS omba’apo mbarete oñemoañete hag̃ua «Pedro Páramo» ñembohasa guaraníme, kóva ko tembiapo opytatahaguére tembiporu guasúramo ko ñe’ẽ ojeporuvévape Paraguáipe g̃uarã, kóicha oñemopyenda ha ojeporureme hag̃ua opaite hendápe ha opaite mba’erã.

 

 

Ko apopyrã – oykekókuri avei Academia Paraguaya de la Lengua Española ha Guarani Ñe’ẽ Rerekuapavẽ— oguereko ipype Bernardo Neri Farina ha lingüista Domingo Aguilera ñehesa’ỹijopy. Ko mombe’ugua’upyrusu «Pedro Páramo» guaranímegua ogueraháta editorial Rosalba séllo, ág̃a tenonde gotyove omomarandútava araka’etépa oñeguenohẽ ha ojeikuaaukáta opavavépe.

INAP ha PÑS mburuvichakuéra omba’apo mbarete oúvo Proyecto de Acceso al Audiovisual rehe, Ypykuéra Atýpe g̃uarãva

INAP ha PÑS mburuvichakuéra omba’apo mbarete oúvo Proyecto de Acceso al Audiovisual rehe, Ypykuéra Atýpe g̃uarãva

Instituto Nacional del Audiovisual Paraguayo (INAP) oñembyatýkuri Praguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) ha Instituto Técnico Superior de Arte y Comunicación Dirección y Producción Audiovisual (IPAC) rérapegua ndive ikatu hag̃uáicha oñemba’apove ohóvo Proyecto de Acceso al Audiovisual de Comunidades Indígenas (PAACI) ñemboguatápe, apopyrã oñembosakoíva oñemombarete hag̃ua hekoteekuéra ko’ã tembiporu techapyendu rupive.

 

Ko ñembyaty aja, oñemog̃uahẽ ko apopyrã jehupytyrã ha mba’éichapa oñemoañetéta ohóvo. PAACI oheka toñemoheñói tenda techapyendu rehegua umi ypykuéra atýpe g̃uarãva, oñeipytyvõvo avei chupekuéra oñeñongatu ha oñemyasãi hag̃ua ikuaapy tee, ijepokuaa ha iñembohasapykuéra.

 

Ko apopyrã, oñembojekupytýva Decenio Internacional de las Lenguas Indígenas rehe, ohechauka oñemba’apoha ojejúvo ojehechauka ha oñeñangareko katui hag̃ua umi Paraguái Ypykuéra Aty patrimonio intangible rehe, oñemombaretekuévo tekojoparaeta ha oñemomba’eguasukuévo ikuaapy tee.

Mba’eporandu ypykuéra aty Sanapanáme: oguata kyre’ỹ iñe’ẽ ha hekopy jeharepeka

Mba’eporandu ypykuéra aty Sanapanáme: oguata kyre’ỹ iñe’ẽ ha hekopy jeharepeka

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha mba’apoharakuéra omba’apo kyre’ỹ oúvo ombyatývo mba’eporandu rupive marandu tekotevẽva umi ypykuéra aty Sanapanávape. Ko tembiapo rupive oñehesa’ỹijóta iñe’ẽ ha hekoha rekopy ikatu hag̃uáicha ojeikuaa mba’éichapa oĩ ko’ág̃aramo Sanapaná ñe’ẽ, mba’éichapa ojeporu ha hekove mbaretépa.

Ko jeporeka rupive ojehecháta mba’éichapa Sanapaná ñe’ẽ ojeiporu opárupi: taha’e ogapy, mbo’ehao, tekoha ha ambue hendápe tapichakuéra ojojuhuhápe. Ko marandu oñeguemohẽva upégui tuichamba’e ha oipytyvõta ojeikuaa porã hag̃ua iñe’ẽ rekove ha mba’e apañuáipa oguereko ko puruharakuéra.

Umi marandu osẽvagui, ojehechakuaase ko aty Sanapaná remikotevẽmby tee ha apañuái ojejuhu ha ohapejokokuaáva ko ñe’ẽ rekove puku. Ko tembikuaareka ojeporúta tembiporúramo oñembohape hag̃ua tembiaporãite oñesãmbyhy ha ojehape’apo hag̃ua Sanapaná ñe’ẽ jeporu memerã, kóicha oñepytyvõ mbaretévo avei oñeñanagreko ha oñemyasãi hag̃ua iñe’ẽ ha iñarandupy.

Osẽ porãiterei aty  ñe’ẽasa rehegua

Osẽ porãiterei aty ñe’ẽasa rehegua

Tetãita Ñe’ẽarandu oñembohérava «Experiencias y desafíos de la traducción en la era de la inteligencia artificial» oikókuri ko araapy ohasava’ekuépe, Ñe’ẽasa Ára Yvy’ape Ári ñemomorã ryepýpe, kóva ombosako’íkuri Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) ha osẽ porãiterei heta tapicha omoirũ rehe ko tembiapo ha upéichante avei umi oĩva’ekue ohecharamo ha omomba’eguasúre oñembohasa aja tembiporupyahu rupive.

 

Ko aty  oñembohasava’ekue PÑS fan page rupive, ojehechakuaa 1300 tapicha rasami ohechahague ha 100 tapicha rasami ohaihague ohejávo hemiandu térã hemimo’ã, upéva rupi ojehechakuaa umi tapicha oikeva’ekue ojapoha omomba’eguasu rehe umi tapicha katupyry ñe’ẽ.

 

Umi tapicha katupyry oñe’ẽva’ekue oikuaaukava’ekue hembiasakue ha ikuaapy apytépe oĩ ñepyrũhaite  kuñakarai Susy Delgado, haihára ha ñe’ẽpapára mokõi ñe’ẽmegua; ha’e ojeikuaa ha’ehaguére ñe’ẽasahára castellano-gui ombohasáva guaraníme ñe’ẽporãhaipyre haihára tetãygua ha tetã ambuegua mba’éva.

 

Mokõiháme katu oñe’ẽ kuñakarai Rosa Luna, ha’ehína Instituto de Terminología Ricardo Palma, Perú retãmegua moakãhára; oñemoarandu ha ikatupyryve: neología, terminografía, ñe’ẽasa rembiasa, deontología profesional, ñe’ẽasa ñembo’erã, ypykuéra ñe’ẽ ñembohasa ha ñe’ẽrechauka ha tapicha’aty ñe’ẽrekópe.

Oñeg̃uahẽ Canindeyú tavusuópe oñeipytyvõ hag̃ua ichupekuéra Unidad de Asuntos Lingüísticos ñemopyendarã

Oñeg̃uahẽ Canindeyú tavusuópe oñeipytyvõ hag̃ua ichupekuéra Unidad de Asuntos Lingüísticos ñemopyendarã

Oñemopyendapotávo umi Unidad de Asuntos Lingüísticos (UAL) taha’e tavao térã tavusuo ryepýpe oñeg̃uahẽ avei Canindeyú tavusúpe, oñeñe’ẽ hag̃ua Tembiapoukapy 6797/17 rehe ojeruréva UAL ñemopyenda, upépe avei oñembohape ichupekuéra opaite mba’e ñe’ẽ reheguávape.

 

Tekome’ẽmby Rekombo’ehára, karai Alberto Denis omog̃uahẽ Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) mba’apoharakuérape, hérape og̃uahẽkuri Esmilse Ramírez ha Karin Mendoza, Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽ ha Lengua de Señas Moakãhapavẽmegua.

 

Oñembyaty aja hikuái oñeñe’ẽ Léi 4251/10 ñe’ẽnguéra rehegua,Léi 6530/20 Lengua de Señas rehegua ha Tembiapoukapy hesegua 9274/23 rehe. Upéichante avei, oñeñe’ẽ mba’éichapa oñopytyvõkuaa mokõive temimoĩmby oñemombarete hag̃ua ñe’ẽnguéra jeporun umi tavao oĩva guive Canindeyú tavusuo ryepýpe.

 

Ipahápe, mokõivéva ojekupyty oñemboheraguapy hag̃ua ñoñe’ẽme’ẽ oñopytyvõve hag̃ua ha upéichante avei oñemboguata hag̃ua opaite mba’e ojeruréva ko’ã léi ñe’ẽ rehegua.

Skip to content