Monthly Archives: May 2025

Guarani ha Ñe’ẽporãhaipyre: PÑS oĩkuri Arandukachauka Buenos Aires 2025-pe

Posted on 26/05/2025

Arandukachauka Buenos Aires 2025 49-ha ryepýpe oñemboguatákuri mokõi tembiapoguasu omohenda ha omboyvatéva ypykuéra ñe’ẽ ko’ág̃agua ñe’ẽporahaipyrépe. Guarani ñe’ẽ ojehecharamókuri oñeñe’ẽgui ichugui ojepy’amongeta hag̃ua mba’e mba’épa ojejapo ojejúvo iñe’ẽme ha upéva rupi ojehechakuaaveva’erã. Mokõive tembiapópe oĩkuri haihára Paraguaigua, Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, Paraguái retãmegua, oñe’ẽva guarani rayhuháramo ha ñe’ẽporãhaipyre apoháramo.

Mokõive tembiapo oykeko mbarete PÑS, ojepytaso mbaretévo hembipota ryepýpe, taha’e oñemyasãi, oñemombarete ha ojehecharamo hag̃ua guarani ñe’ẽ arapýre.

1- “Ñe’ẽ Indígena”: ñomongeta guarani mapuzungun ndive

Alfonsina Storni kotýpe, Pabellón Blanco ryepýpe oñemboguatákuri mesa hérava:

“Ñe’ẽ Indígena. Ñomongeta Haihára Ypykuérava ndive. Mesa 3-ha: Guarani ha Mapuzungun – “Mokõi ypykuéra ñe’ẽ ohasava’ekue colonización aja”, Fundación El Libro ombosako’iva’ekue.

Omyakãkuri:

Javier Viveros (Paraguái), haihára ha Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára

Víctor Quinchao (Chile/Wallmapu), ñe’ẽpapára mapuche ha mapuzungun rayhuhára, ñe’ẽ hekove mbarete ha ñe’ẽporãhaipyréramo.

Mokõive haihára ohechauka haipykuéra ha mba’épa hemiandu ypykuéra ñe’ẽ rehegua. Oñeñe’ẽkuri ñe’ẽ ñemombareterã jey rehe, aty rembiasare ha mba’éichapa upe colonización omoambue ko’ã mombe’urã jehaipy. Ko ñomongeta oñemomboguata py’aguapýpe, ojehecharamo oporoipytyvõgui ojeikuaa pyahu hag̃ua ñe’ẽ ha arandupy reheguáva.

2- Pedro Páramo guaraníme: haipy hecharamomby ypykuéra ñe’ẽme

15:30 aravo jave, CAF stan-pe – Banco de Desarrollo de América Latina y el Caribe rendápe, ojehechauka aranduka Pedro Páramo, oĩva ñe’ẽkõi guarani-castellano ñe’ẽme, Juan Rulfo ohai ñepyrũva’ekue.

Ko ñemongeta omyakãkuri karai Rodolfo Serafini, Paraguái Embajada Argentina-pegua rérape oĩva, ha upépe oĩkuri avei ñe’ẽasahára Susy Delgado —Premio Nacional de Literatura Paraguái ohupytyva’ekue— ha haihára Javier Viveros, omoirũva’ekue ko aty ha oñe’ẽ umi haipy oguerekóva guarani ñe’ẽme rehe.

Ko ñembyatypy aja, mokõive haihára oñeñe’ẽ ha omomba’eguasu ko tembiapo, ko ñe’ẽasa ojejapóva aranduka recharamombýgui guarani ñe’ẽme ha he’i avei hikuái tuichamba’eha ko ñe’ẽasa rembiapo hekove resãi hag̃ua ñe’ẽ ha arandupy. Ko’ápe ijatýkuri heta tapicha katupyry ombohasáva ojupe iñapytu’ũroky ha hemiandu.

Guarani ha mapuzungun ñe’ẽ jeroike ko Aranduchaukahápe ohechauka ikatuha ojeroike ko’ã ypykuéra ñe’ẽ mayma ñe’ẽporãhaipyrépe kóicha ko’ã aty imbarete ha hekove resãi hag̃ua.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) guive rojepytaso mbarete ypykuéra ñe’ẽ iñasãi ha imbareteve hag̃ua akóinte.

 

PÑS mba’apoharakuéra og̃uahẽ Ybyrarobanáme omoneĩ hag̃ua Avakuéra ndive tembiapo iñe’ẽ rehegua

Posted on 26/05/2025

Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemyasãi Moakãhapavẽ mba’apoharakuéra, PÑS-pegua og̃uahẽkuri Ybyrarobanáme, Ava aty rendápe, ohechauka ha omoneĩ hag̃ua hendivekuéra tembiapo Diagnóstico Sociolingüístico rehegua Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha omoñepyrũ ha omboguatáva oúvo.

Oñeg̃uahẽkuri 7, 8 ha 9 jasypo jave umi aty Potrerito, San Juan, Tatukue, Arroyo Mokõi ha Barrio 400-pe, upépe omog̃uahẽ ichupekuéra umi aty moakãhára, mbo’ehára ha ambue mburuvicha heseguakuéra.

Ko ñembyatypy aja, ko’ã mba’apohára ohechauka umi marandu ñe’e rekove rehegua oñeguenoheva’ekue ñepyrũrã ichuguikuéra, oñemboguatáva ikatu hag̃uáicha oñemombarete Ava ñe’ẽ ñeñongatu, ñemombaretejey ha ñemyasãi, kóva ko ñe’ẽ hekove kangy rupi ko’ág̃aitéramo Paraguáipe.

Ava atygua, ojejuhúva Canindeyú, San Pedro, Alto Paraná ha Central tavusúpe, ojejopy oúvo ha hekove kangy upéva rupi ha upévare oñemoñepyrũ ko’ãichagua tembiapo oñemombarete jey hag̃ua iñe’ẽ ha iñarandupy.  PÑS ojepytaso mbarete  ha omoirũ ichupekuéra oñeñangareko hag̃ua ko ñane retã mba’erekopy guasu rehe ha’evahína iñe’ẽita.

Posted on 26/05/2025

PÑS og̃uahẽ Concepción-pe ohapereka ha upéi oñeñongatu hag̃ua guarani ayvu

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára og̃uahẽ ko arapokõindýpe mbohapy távape, opytáva Concepción tavusúpe omba’apove hag̃ua pe apoyrã hérava «Registro del guaraní oral a partir de relatos de hablantes nativos de la lengua mayores de 60 años» rehe. Ko tavusu oñemoinge avei ko apopyrã ryepýpe ha hendive ojehupyty pa umi tavusu oñeg̃uahẽha Región Oriental ryepýpe oĩva.

Ko tembiapo guasu omyakã Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãhapavẽ PÑS ryepýpegua ha oñemohu’ã rire umi marandu oñembyatýva ojeiporúta ojejapo hag̃ua ichugui peteĩ ñe’ẽ’aty guasu ñe’ẽ ayvu guive, upévape oikéta umi tapicha rekove ymave ha ko’ág̃agua, iñarandukaaty, ijepokuaa, ijeroviapy, iñemitymby, hi’upykuéra ha ambueve mba’e.

Guarani ayvu ñeñongatu, oñehendu rire umi kuñakarai ha karai ohasámava 60 ary rembiasakue, oñe’ẽva guarani añónte ojeporupaitéta oñemoñepyrũ hag̃ua ñe’ẽ’aty oñembokuatia, ojehapereka, oñehesa’ỹijo ha oñemohendakuaa hag̃ua ko ñe’ẽ.

Umi mba’apohára ohova’ekue ko tavusúpe ha’ékuri mbohapehára Abelardo Ayala ha Biera Cubilla, og̃uahẽva oñondive Horqueta, Belén ha Yby Yaú távape, Concepción tavusúpe.

Umi tavusu ojeiporavóva ko aty mokõihápe oĩ: Concepción, Ñeembucú ha Alto Paraná. Peteĩteĩ tavusúpe ojeiporavóta mbohapy táva oñeg̃uahẽ hag̃ua, upépe ojeiporavóta mokõi tapicha oñemba’eporandu hag̃ua itáva rérape.

 

SANTA RITA TAVAO MBURUVICHA HA PARAGUÁI ÑE’ẼNGUÉRA SÃMBYHYHA OÑOMBYATY TEMBIAPO JOAJÚPE

Posted on 21/05/2025

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS), hembiapo oĩháicha Léi 4251/10 Ñe’ẽnguéra rehegua ha Léi 6530/20 “Omoneĩva Lengua de Señas Paraguaya”, oñombyatýkuri tembiapo joajúpe Paraguari Tavao Mburuvicha ndive.

Ko tembiapo omoakãkuri Diego Duarte, Ñe’ẽnguéra Rekoguatarã Mbohapeha Moakãhara PÑS-pegua, José Quiñónez, Mba’apohára, Karin Mendoza, Aporeko Pytyvõhára,  Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽygua ha Kevin Cardozo Britez, Pytyvohára Pavẽ, Santa Rita Tavaoygua, ikatuhag̃uáicha oñemoñe’ẽkõi temimoĩmby kuatia ha terarechaukaha (guarani ha castellano-pe), upéicha avei oñemoañetévo marandu jeikuaauka Lengua de Señas Paraguaya (LSPy) rupive, umi iñe’ẽ’ambuéva ha guaraníme oñe’ẽvape g̃uarã. Ko tembiapo rupive ojeroikese marandu opaichaguápe g̃uarã opaite temimoĩmbýpe. Upéicha avei, oñemohenda hag̃ua Ñe’ẽnguéra Ñangareko Rendavore (ÑÑR), he’iháicha Tembiapoukapypavẽ Ppy. 6797/17, oñembohenda ha oñemotenonde hag̃ua hekopete ñe’ẽnguéra ñangareko ñane retã remimoĩmby ryepýpe.

 

KATUETE TAVAO MBURUVICHA HA PARAGUÁI ÑE’ẼNGUÉRA SÃMBYHYHA OÑOMBYATY TEMBIAPO JOAJÚPE

Posted on 21/05/2025

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS), hembiapo oĩháicha Léi 4251/10 Ñe’ẽnguéra rehegua ha Léi 6530/20 “Omoneĩva Lengua de Señas Paraguaya”, oñombyatýkuri tembiapo joajúpe Katuete Tavao Mburuvicha ndive, opytáva Tetãvore Canindyúpe.

Ko tembiapo omoakãkuri Diego Duarte, Ñe’ẽnguéra Rekoguatarã Mbohapeha Moakãhara PÑS-pegua, José Quiñónez, Mba’apohára, Karin Mendoza, Aporeko Pytyvõhára,  Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽygua ha Julio César Britez, Tavao Mburuvicha, Luis María Arias, Pytyvohára Pavẽ, ha Pysyrõhára Nelson Colmán, Tekome’ẽmby Pyryvõhara, ikatuhag̃uáicha oñemoñe’ẽkõi temimoĩmby kuatia ha terarechaukaha (guarani ha castellano-pe), upéicha avei oñemoañetévo marandu jeikuaauka Lengua de Señas Paraguaya (LSPy) rupive, umi iñe’ẽ’ambuéva ha guaraníme oñe’ẽvape g̃uarã. Ko tembiapo rupive ojeroikese marandu opaichaguápe g̃uarã opaite temimoĩmbýpe. Upéicha avei, oñemohenda hag̃ua Ñe’ẽnguéra Ñangareko Rendavore (ÑÑR), he’iháicha Tembiapoukapypavẽ Ppy. 6797/17, oñembohenda ha oñemotenonde hag̃ua hekopete ñe’ẽnguéra ñangareko ñane retã remimoĩmby ryepýpe.

SPL ha ANDE omombarete Lengua de Señas Paraguaya ome’ẽvo kuatia ojupe temimoĩmbyháicha

Posted on 16/05/2025

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS), Esmilse Ramírez rupive, Lengua de Señas Moakãhapavẽ mba’apohára, ome’ẽ tembiaporã ojapova’ekue Temimoĩmbygua Moakãhapavẽ, Tetã Rendyry Ñangarekoha (TEREÑA) arandukarendápe.

Temimoĩmby ñome’ẽ ryepýpe, PÑS-pe oiporukákuri Lengua de Señas Ñe’ẽryru ikuatiapyréva, oguerekóva 1.000 Señas ojeporúva Paraguáipe. Ko tembipuru ojejapova’ekue TEREÑA rupive ary 2007 ha 2008-pe, hembiapokuéraramo oipytyvõ hag̃ua intérprete-kuérape,ha avei umi ohendu’ỹvape, opytáma Formación ha Capacitación Mbohapeha rembiporúramo arandukarenda ryepýpe.

Tembipuru oguerekóva oipytyvõta Lengua de Señas Signario ha oñemboheko hag̃ua hendapete ojejapóvo Léi 6530/20 he’iháicha “Ohechakuaáva Lengua de Señas Paraguaya (LSPy) ha’évo ñe’ẽ tee umi ohendu’ỹva apytépe, ha avei hembiapoukapy ombohekoguatáva”

Koichagua ñoipytyvõ omombarete mokõive temimoĩmby rembiporã taha’e jeroike, ñe’ẽreko rupive jeikekatu ha tetã rembiporã ñemombarete, ohupyty hag̃ua umi ohendu’ỹva Paraguaigua remikotevẽ.

 

Itapúa omombarete iñe’ẽme’ẽ Tetã Ñe’ẽnguéra Ñeisãmbyhy rehe

Posted on 13/05/2025

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) guive rog̃uahẽ Itapúa Tavusúpe, ore rembiapoháicha romombarete hag̃ua mokõive ñane ñe’ẽ tee jeporu tetã remimoĩmbýpe. Karai Kuaitára Javier Pereira ndive rog̃uehẽ heta mba’e porãme, ha rog̃uahẽ peteĩ ñe’ẽme roñopytyvõvo tetã remimoĩmby ñe’ẽkõirã, jeroikepa ha ohechaukáva ñande rekotee tetãháicha.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha rérape oĩkuri Mag. Javier Viveros, ha Celia Godoy, Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽ, oñombyaty hikuái Itapúa Kuaitára ndive. Ko ñangarekopy oñembojoju Tapicha Ñangareko ha Ñemoakãrapu’ã Moakãha ndive, ha upépe oĩkuri Abg. Claudia Arévalos, oñeha’ãvo romombarete Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha ñemoañete ikatuhag̃uáicha mayma tavayguára omba’apóva tetã moĩmbýpe oñe’ẽ ha oñangareko guarani ha castellano-re.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) guive romomba’eguasu Itapúa Kuaitára renda remimoĩmby oñe’eme’ẽ rehe oñemoherakuã hag̃ua ñe’ẽ rekome’ẽmby ha oñemopu’ã hag̃ua peteĩ Tekuái itavayguararekóva. Rohechakuaa ha romomba’eterei oipytyvõségui hikuái, oiporavo rupi omba’apo joaju hag̃ua ñane ñe’ẽ tee jeporurã umi temimoĩmby ryepýpe, ojegueroike hag̃ua añetehápe, ha upéicha ojehechauka ñemomba’e Paraguái ñe’ẽita ha arandupy rehe.

 

PÑS oĩkuri ypykuéra aty arapokoĩndýpe

Posted on 12/05/2025

“Ypykuéra Aty Arapokoĩndy” ryepýpe, Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha oĩkuri ára mokõiháme, ojehechakuaávo kuñakarai Marilín Rehnfeldt-pe, ojepytaso mbareteva’ekue ypykuéra rehehápe.

Ko ñembyatypy aja, Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, karai Javier Viveros oñe’ẽkuri “Lenguas Indígenas como Política Pública” rehe, upépe imandu’a mba’e mba’épa oñemboguata ojejúvo, mba’épa tekotevẽ gueteri ha mba’épa ojejapose oñemoingove, oñemombaretejey ha ojeporumeme hag̃ua ko’a ypykuéra ñe’ẽ. Upéichante avei, omombe’ujey Estado rembiapo ypykuéra ñe’ẽ derechokuéra ñe’ẽnguéra rehegua rehehápe, ha tetã rembiaporãite ñemboguata ogueroikéva tekojoparaeta ha yvypóra derecho.

Vy’aguasu ipahápegua opyta comunidad Tarumandymi pópe, Mbya Guarani Aty Luque-gua omyakãva Valeriano Duarte.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha omomba’eguasu ko’ãicha ñembyatypy oñeñe’ẽ, ojepy’amongeta ha ojehechaukahápe ko’ã ypykuéra rekopy, kóicha oikuaaukávo hembiapotee ojepytasoha ypykuéra Paraguaigua derécho ñe’ẽ rehegua rehehápe.

Guarani ñe’ẽ ayvu rapereka ha ñeñongatu San Pedro tavusúpe.

Posted on 12/05/2025

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha mba’apohára ohókuri ko arapokõindýpe mbohapy táva oĩva San Pedro tavusúpe ikatuhag̃uáicha oñemboguatave ohóvo tembiapoguasu hérava «Registro del guaraní oral a partir de relatos de hablantes nativos de la lengua mayores de 60 años». Ko apopyrã porãite ñepyrũrãite ogueroike 21 távape, opytáva 7 tavusu ryepýpe, Región Oriental-gua, oñondivepa ombyatývo amo 60 tapicha oikuaaukáva hembiasakue iñe’ẽme.

Ko tembiapo omyakã Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãha, PÑS ryepýpegua, ha heseve oñemoñepyrũse peteĩ ñe’ẽaty ryru guarani ñe’ẽ ayvu rupive, oguerekopaitétava tekopy okaharegua taha’e ymave térã ko’ág̃agua, arandukaaty, jepokuaa, jeroviapy, tekoyma, ñemitỹmby, tembi’u ha ambue mba’e rehegua.

Ko ñe’ẽaty ryru, guarani ñe’e ayvu rupive, oñongatupáva umi tapicha ohasámava 60 ary rembiasakue, iñe’ẽ ypy ha’éva guarani ha ko’ýte guarani añónte oiporúva, ko tembikuaareka ojeiporúta oñembokuatia, ojehapereka, oñehesa’ỹijo ha oñemohenda ko ñe’ẽ.

Umi mba’apohára Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãhapavẽmegua ohova’ekue apytépe oĩkuri Abelardo Ayala ha Christian Ojeda ha Moisés Olmedo, Tics moakahára.  Umi táva oñeg̃uahẽháme ha’ékuri San Estanislao, General Resquín ha Yrybucuá oĩva San Pedro tavusúpe.

Umi tavusu oñeg̃uahẽha ko tembiapo’atýpe ha’ehína: Guairá, Caaguazú, Caazapá, Paraguarí, Misiones, San Pedro ha Cordillera. Ambue atýpe oikéta Alto Paraná, Concepción ha Ñeembucú. Peteĩteĩ tavusúpe oñeg̃uahẽkuri mbohapy távape, oñondivepa oñeguahẽse amo 70 karai térã kuñakaraípe omombe’úva hembiasa guaraníme.

Oñemba’apo kyre’ỹ Enxet Sur ñe’ẽ rehe, comunidad El Estribo-pe

Posted on 12/05/2025

Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemyasãi Moakãhapavẽ mba’apoharakuéra, oĩva Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha poguýpe og̃uahẽkuri comunidad El Estribo-pe, opytáva Presidente Hayes-pe ha oĩháme Enxet Sur atygua.

Upe tendápe, oñemba’eporandu umi ypykuérape oikóva aldea oĩmimíva upépe, kóva rupive oñehesa’ỹijóta Enxet ñe’ẽ reko. Ko tembikuaareka oipytyvõta ojeikuaa hag̃ua mba’éichapa ojeporu ko ñe’ẽ ko’ã atýpe ha imbaretekue ojeporúvo mamo hendárupi, taha’e ogapy, mbo’ehao, tekoha ha ambe tenda ojejohuhápe hikuái.

Ko’ã marandu osẽva mba’eporandúgui oipytyvõ mbaretéta ojehechakuaa hag̃ua umi temitekotevẽmby iñe’ẽ ypy rehegua oĩva ko atýpe ha uperire oñembohape hag̃ua tembiapoita oipytyvõtava enxet ñe’ẽ oñeñangareko ha oñemyasãi hag̃ua, oñeñangarekóvo upéicha iderechokuéra ñe’ẽ rehegua oguerekóva.

Mba’apoharakuéra omboguatava’ekue ko tembiapo apytépe oĩkuri:

Sonia Avalos, Ypykuéra Ñe’ẽ Oguepotáva Ñemoĩngove ha Ñemombaretejey Mbohapehára,

Matías Medina, Ypykuéra Ñe’ẽ Ñemyasãi ha Jekuaauka Mbohapehára,

Ramón Barboza, Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu Mbohapehára, ha

Zeneida Quiñonez, mba’apohára Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemyasãi Moakãhapavẽmegua

Ko’ãichagua tembiapo PÑS omboguatáva oúvo ohechauka mba’éichapa ko temimoĩmby guive ojejepytaso mbarete ojejúvo ypykuéra Paraguaigua ñe’ẽ rehehápe, imoakãharakuéra ñepytyvõme ha upéicha avei oñemomba’eguasúvo ikuaapy, ijepokuaa ha ijeroviapykuéra.