Monthly Archives: January 2025

UBA omboguata kyre’ỹ guarani mbo’esyry tapereko ñemongetarã rupive

Posted on 31/01/2025

Guarani ñe’ẽ ojeikuaa, ojeporuve ha oñemombarete potávo ñemongeta ha tekombo’e ryepýpe, Laboratorio ñe’ẽ rehegua, Facultad de Filosofía ha Letras rehegua, Universidad de Buenos Aires (UBA) ryepýpegua omboguata kyre’ỹ oúvo guarani ñe’ẽ mbo’esyry ikatu hag̃uáicha temimbo’ekuéra ikatupyry oúvo ojehekombo’e ñepyrũ guive.

Ko mbo’esyry, oñemboja’óva heta vorépe, oñemboguata ojeporukuévo tapereko ñemongetarã rupive, oñembo’évo opaite mba’e guaraní ñe’ẽ ayvu, jehaipy ha iñarandupy rehegua. “Rombo’e peteĩ guarani heko resãiva, oñeñe’ẽ ha ojeporúva ko’ág̃a, oñemboykévo umi tekombo’e ndojekupytýiva upe ñe’ẽ ojeporúva rehe. Romba’apo ikatu hag̃uáicha temimbo’ekuéra oñemongetakuaa ojehekombo’e ñepyrũ guive”, omombe’u karai Thomas Valenzuela, mbo’ehára Laboratorio de Idiomas-pegua ha Ypykuéra aty rehe omba’apóva UBA ryepýpe. Upéichante avei, “Valenzuela omombe’u omohendaha temimbo’ekuéra tenda oiporuha ñe’ẽ rupive. Peteĩ atýpe oñemohenda umi pytagua araka’eve ndoiporúiva guarani ñe’ẽ. Upépe ojejuhukuaa temimbo’e Japón-gua jepe. Oñemba’apo mbaretete ko’ãva oikuaa hag̃ua ko ñe’ẽ ryapu ha upéi mbeguekatúpe taikatupyryve ohóvo ko ñe’ẽ pyahu jeporúpe”.

Ko Laboratorio ñe’ẽ rehegua oguereko 8 (poapy) vore guarani ñe’ẽ rekombo’e rehegua, ambue ñemoarandu ñe’ẽ rehegua yképe. Valenzuela “omombe’u oikuave’ẽha hikuái mokõi mbo’esyry pyahu ko jasykõi 2025-pe: peteĩva ombo’éva guaraní ñe’ẽ ha arandupy, ha ambue Ayvu Rapyta ñemoñe’ẽ rehegua”.

“Ko tapereko rupive ndaha’éi ñe’ẽ añónte oñembo’eséva, katu ha’e rupive ojeikuaakase ha upéicha toñeikũmby tetã rekopy”, he’i Valenzuela. “Ojapo 10 arýma roikuaave’ẽha guaraní ñe’ẽ ñembo’e, quechua ha mapuche ndive, ikatukuaáva avei ojeikuaa ko laboratorio-pe. Ko’ã 10 arýpe, umi tapicha oñemoaranduséva guarani ñe’ẽme hetaiteve. Ñepyrũrã, kóva oñembo’e tenda guive, katu 2020 rire ojejapo internet rupive ha heta oĩ temimbo’e oñemoarandúva, oreipytyvõva rog̃uahẽ hag̃ua Argentina pukukue”.

Reñemboheraguapy térã reikuaséramo mba’e aravópa oñembo’e umía ikatukuaa reike Laboratorio ñandutiroguépe ha’éva:

https://idiomas.filo.uba.ar/index.php/es/guarani

 

Oñemboguata mba’eporandu «El Estribo» moakãharakuéra ndive ojehapereka hag̃ua iñe’ẽ

Posted on 22/01/2025

Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemyasãi Moakãhapavẽ, oĩva Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha ryepýpe, og̃uahẽkuri Comunidad El Estribo-pe, omoñepyrũ hag̃ua Enxet ñe’ẽ jehapereka ha upeva’erã tenonderãite ojejapo mba’eporandu umi aty moakãharakuérape hérava sãsoreko, tembikuaareka mboyvegua ha marandu mbyatyrã.

Ko ñembyatypy rupive oñembyaty marandu tekotevẽva uperire ojehapereka ha oñehesa’ỹijo hag̃ua mba’eichaitépa oikove Enxet ñe’ẽ opaite hendápe ha opaite mba’erã hekoha ryepýpe ha umi 11 aty oñemopyendahápe hikuái. Ko tembikuaareka rupive ojeheka ko ñe’ẽ taimbareteve ha toikove katui, ojehechakuaávo mba’e mba’épa oikotevẽ ha mba’e tembiapópa oñemboguatava’erã iñasãi hag̃ua opa tendárupi.

PÑS mba’apoharakuéra omyakãkuri kuñakarai Rossana Bogado de Orué, Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemyasãi Moakãharapavẽ ha hendive hembiapo irũnguéra Sonia Ávalos, Rossana Arias ha Zeneida Quiñonez.

Ko tembikuaareka oĩ Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha rembiapotee ryepýpe ombohape ha omonguéva Paraguái ypykuéra ñe’ẽ ñemombaretejey ha jehechaukarã.

PÑS omyasãi mokõi artículo científico kuatiahaipyre Ñemityrãme

Posted on 21/01/2025

Kuatiahaipyre Tembikuaarekaregua Ñemityrã – Ombyatýva Ñe’ẽita, Ñe’ẽ, Tekoaty ha Tekombo’e rehegua, Instituto Superior de Lenguas, oĩva Facultad de Filosofía ryepýpe, Universidad Nacional de Asunción poguýpe, omyasãi mokõi artículo científico Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha ojapova’ekue, Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãha guive.

Ko’ã tembikuaareka omombe’u ha oikuaauka « Umi ñe’ẽ encaje ju ha poncho para’i jejapo aja ojeporuva’ekue Piribebúype» ha «Ñe’ẽ ferroviario rehegua ñehesa’ỹijo  umi mba’apohára guarani ñe’ẽ puruhára Ferrocarril Presidente Carlos Antonio López omba’apova’ekue rupive». Ko’ã haipyre ikatukuaa oñemoñe’ẽ ojehepyme’ẽ’ỹre mba’evete ojeikéramo ko link-pe: https://goo.su/mCrvgw

PÑS oñembyaty Sanapaná moakãharakuéra ndive iñe’ẽnguéra rehehápe

Posted on 21/01/2025

Umi tembiapo oñemboguatáva ojejúvo oñeñangareko ha oñeñongatu hag̃ua ypykuéra ñe’ẽ ryepýpe, ojejapo avei peteĩ ñembyatypy La Esperanza atygua moakãharakuéra ndive, Sanapaná aty rehegua, Tte. Irala Fernández távape, Presidente Hayes tavusúpe.

Ko ñembyatypy aja oñeñemongeta umi ypykuéra ndive, ko’ýte umi oikuaa añetéva upe hekoha rembiasakue ha mba’épa oheja ko’ãva hekopýpe. Ko’ã ñemongeta rire ojehechakuaa ypykuéra remiandu ha rembihecha taha’e Sanapaná ñe’ẽ rembiasa térã henonderã rehegua, tuichaitereimba’éva hekotee mombareterã. 

Upéichante avei,  ko aty oipytyvõ oñembyaty hag̃ua marandu iñarandupy rehegua ojehecharamóva ha ojeiporútava ojehapereka hag̃ua iñe’ẽ ha ijeporupy hekohápe. Ko tembikuaareka rupive oñeipytyvõta Sanapaná aty rekove ojehecha hag̃ua ha upekuévo avei toñemboguata tetã rembiapo oñemongu’éva iñe’ẽ oñemombarete ha oñemyasãi hag̃ua.

 Ko’ãichagua tembiapo rupive, oñemopyenda mbarete jey PÑS rembiapotee ojepytaso mbaretéva umi ypykuéra ñe’ẽ ha’éva patrimonio intangible rehehápe.

PÑS mba’apoharakuéra og̃auhẽ Presidente Franco tavaópe oipytyvõ hag̃ua ichupekuéra iñe’ẽnguéra jeporúpe.

Posted on 07/01/2025

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) og̃uahẽ Presidente Franco tavaópe, Alto Paraná tavusúpe ohekombo’e ha oipytyvõ hag̃ua ichupekuéra iñe’ẽnguéra jeporúpe ha upekuévo oñemopyenda hag̃ua avei ko tavaópe Unidad de Asuntos Lingüísticos (UAL) omba’apótava ñe’ẽita rehehápe. Ko’ã tembiapo oñemboguata ojejúvo tetãpýre oñemombarete hag̃ua umi ñe’ẽ oikovéva oñondive tavaháre ha ojeporu joja hag̃ua mokõive ñe’ẽ tee ha ypykuéra ñe’ẽ tetã remimoĩmbyháre, kóicha oñeñangareko hag̃ua tetãyguára rehe iñe’ẽme, oñemboyke’ỹre ichupekuéra ñe’ẽ oiporúva rupi.

Pytyvõharapavẽ Ramón Viveros Guillén ha karai Juan Domingo Silvero, omoakãva Asesoría Jurídica ko tavaópe omog̃uahẽ mba’apoharakuéra og̃uahẽva hemimoĩmbýpe PÑS rérape ha umíva apytépe oĩkuri José Quiñónez, Esmilse Ramírez, Karin Mendoza, Rossana Arias ha Ángel Ovelar.

Ko ñembyatypy aja oñeñe’ẽ Léi 4251/10 ñe’ẽnguéra rehegua rehe, avei léi 6530/20 Lengua de Señas rehegua ha Decreto reglamentario 9274/23 rehe.  upéichante avei oñeñemongeta mba’éichapa ikatu omba’apo ko’ã mokõi temimoĩmby oñemombarete hag̃ua ñane retã ñe’ẽ tee ha ambue ñe’ẽ ko távape.

Tavao motenondehára omoporã ko’ã tembiapo ojejapóva ojejúvo tetã ñe’ẽnguéra ñesãmbyhy porãve rekávo, ko’ýte mokõive ñe’ẽ tee rehehápe ha he’i hemimoĩmby guive oykeko mbaretétaha ko’ã tembiapo. He’i avei omongu’etaha opaite mba’e tekotevẽva oñemoĩ hag̃ua peteĩ mba’apohára ikatupyrýva ñe’ẽme omoakã hag̃ua UAL ko tavao ryepýpe.

Ipaahaitépe oñeñe’ẽ avei iporãva’erãha oñemboheraguapy peteĩ Ñoñe’ẽme’ẽ oñemoañete hag̃ua tembiaporape ha umi léi ha tembiapoukapyrã oĩva ñe’ẽ rehehápe.

Ko’ã tembiapo oñemboguata ojejúvo oñemombarete hag̃ua ñane retã ñe’ẽkõi tee ha Léi 6530/20 Lengua de señas rehegua ha hembiapoukapy ñemyasãi ha jeikuaarã.

Mesa ñemba’aporã Yaguarón tavaogua ndive

Posted on 07/01/2025

Umi Unidad de Asuntos Lingüísticos (UAL) ñemopyendarã rekávo taha’e tavao ha tavusuokuéra ryepýpe, ojerureháicha Tembiapoukapy 6797/17, oñeg̃uahẽ oikóvo heta távape ha umíva apytépe oñeg̃uahẽ avei Yaguarón tavaópe, Paraguarí tavusúpe ikatu hag̃uaícha oñeñe’ẽ imburuvichakuérape umi tembiapoukapy ñe’ẽ rehegua oñemboguatava’erã.

Karai Milcíades Larroza, omoakãva tekombo’e, arandupy ha tetãpy jechechauka renda ha kuñataĩ Aldana Villalba oĩva mba’apoháraramo Turismo Rógape, omog̃uahẽ PÑS mba’apohára  José Quiñonez, Esmilse Ramírez, Karin Mendoza, Rossana Arias ha Ángel Ovelar-pe.

Ko ñembyatypy aja oñeñe’ẽ Léi 4251/10 ñe’ẽnguéra rehegua rehe, avei léi 6530/20 Lengua de Señas rehegua ha Decreto Reglamentario 9274/23 rehe ha avei mba’éichapa ikatu omba’apo ko’ã mokõi temimoĩmby oñemombarete hag̃ua ñane retã ñe’ẽ tee ko távape.

Ko tavao mba’apohára omog̃uahẽ hemiandu ha hembipota tembiapojoaju rekávo, he’i omba’apo ha oykeko mbaretétaha ñe’ẽnguéra rekoguata porãverã ñane retãme, ko’ýte umi mokõi ñe’e tee rehehápe ha upekuévo avei toñemba’apo oñemoĩ hag̃ua peteĩ mba’apohára ikatupyrýva ñe’ẽme omoakã hag̃ua UAL ko tavaópe.

Ko’ã tembiapo oñemboguata ojejúvo oñemombarete hag̃ua ñane retã ñe’ẽkõi tee mokõivéva ha Léi 6530/20 Lengua de señas rehegua ha hembiapoukapy ñemyasãi ha jeikuaarã.

 

Oiko ñembyatypy Carapeguá tavaópe ñane retã ñe’ẽnguéra jeporu jojarã

Posted on 07/01/2025

 

Umi Unidad de Asuntos Lingüísticos (UAL) ñemopyendarã rekávo taha’e tavao ha tavusuokuéra ryepýpe, ojerureháicha Tembiapoukapy 6797/17, oñeg̃uahẽ oikóvo heta távape ha umíva apytépe oñeg̃uahẽ avei Carapeguá tavaópe, Paraguarí tavusúpe ikatu hag̃uaícha oñeñe’ẽ imburuvichakuérape umi tembiapoukapy ñe’ẽ rehegua oñemboguatava’erã.

Tekombo’e sãmbyhyhára, kuñakarai María Elizabeth Alvarenga Mendoza, omog̃uahẽ hemimoĩmbýpe PÑS mba’apoharakuéra José Quiñonez, Esmilse Ramírez, Karin Mendoza, Rossana Arias ha Ángel Ovelar-pe.

Ko ñembyatypy aja oñeñe’ẽ Léi 4251/10 ñe’ẽnguéra rehegua, Léi 6530/20 Lengua de Señas rehegua ha Decreto Reglamentario 9274/23 heseguáva rehe ha mba’e tembiapópa ikatu omboguata oñondive mokõive temimoĩmby oñemombarete hag̃ua ñe’enguéra rekoguata ko tavao ryepýpe.

Tavao mba’apohára oĩva’ekue imburuvicha rérape he’i omba’apótaha ñe’ẽnguéra rehehápe, ko’ýte oñemombareteve hag̃ua mokõive ñe’ẽ tee ha upekuévo toñeñangareko avei tetã mba’e tee rehe ko távape ha oykeko mbaretéta oñemoĩ hag̃ua peteĩ mba’apohára katupyry omyakãtava UAL ko tavao ryepýpe.

Ko’ã tembiapo oñemboguata ojejúvo oñemombarete hag̃ua ñane retã ñe’ẽkõi tee mokõivéva ha Léi 6530/20 Lengua de señas rehegua ha hembiapoukapy ñemyasãi ha jeikuaarã.

 

Kuatiakuéra oĩva guaraníme oñemoinge UNESCO Registro Memoria del Mundo-pe

Posted on 07/01/2025

Kuatia’aty guaranímegua oĩva Archivo Nacional (1770-1813)-pe oñemoinge Registro Memoria del Mundo-pe, UNESCO omoheñoiva’ekue ary 1992-pe, ko mba’eporãite ojejapóva rupive oñeipytyvõta oñeñangareko ha oñeñongatu hag̃ua kuatiakuéra oñongatúva heta tembiasa ha haipy tuichamba’éva tekojoparateta ha ñe’ẽita rehegua ojeguereko katui hag̃ua. Ko’ã kuatia jegueroike peteĩ arandukaraity tetã ambuépeguape omomba’eguasu ñane retã rembiasa ha upéichante avei ojehechauka guarani ñe’ẽ hekove mbarete ha tuichamba’eha.

Upéichante avei, ko jehechakua ryepýpe, karai Vicente Arrua, Páraguái Archivo Nacional moakãhára, oñemoneĩ Comité Regional del MoWLAC (Memoria del Mundo para América Latina y el Caribe) ryepýpe oike hag̃ua, kóva tuicha oipytyvõta ñane retãme ipyenda porãve hag̃ua ha upekuévo toñeñangareko porãve tetã rembiasa rehe ha upéichante omboaje jey hembiaporã arandupy hendaporãve hag̃ua tetã jerére.

Ko mba’eporãite ojehupytývarupive ojehechauka oñemba’apoha oñeñongatu ha oñemyasãi hag̃ua Paraguái ha tetã ambue rembiasakue, ha upekuévo avei guarani ñe’ẽ ñemomba’eguasu.

Marandu oñemyasãi:

https://www.unesco.org/es/memory-world/lac/documentos-en-guarani-del-archivo-nacional-1770-1813

Oñemba’apo kyre’ỹ Tobatí tavaópe ñe’ẽnguéra rekoguata porãverã

Posted on 07/01/2025

Umi tembiapo oñemboguatáva ojejúvo oñemopyenda hag̃ua Unidades de Asuntos Lingüísticos (UAL) umi tavao ha tavusuháre, upéicha ojerure rupi 6797/17, oñeg̃uahẽ avei Tobatí tavaópe, opytáva Cordillera tavusúpe ikatuhag̃uáicha ojehekombo’e ha oñembohape ichupekuéra iñe’ẽnguéra rekoguata porãverãme.

Ko tavao mburuvicha, karai Luis Osmar Ferreira omog̃uahẽ hembiaporendápe PÑS mba’apohára José Quiñonez, Esmilse Ramírez, Karin Mendoza, Rossana Arias ha Ángel Ovelar-pe .

Ko ñembyatypy aja oñeñe’ẽ Léi 4251/10 ñe’ẽnguéra rehegua rehe, avei léi 6530/20 Lengua de Señas rehegua ha Decreto Reglamentario 9274/23 rehe ha avei mba’éichapa ikatu omba’apo ko’ã mokõi temimoĩmby oñemombarete hag̃ua ñane retã ñe’ẽ tee ko távape.

Ko tavao he’i oipytyvõtaha opaite tembiapo oñemboguatáva oñemombarete hag̃ua mokõive ñe’ẽ tee ha ñe’ẽita ñane retãmegua ha avei oykeko mbaretetaha oñemoĩ hag̃ua peteĩ mbo’ehára katupyry omoakãtava UAL tavao ryepýpe. Iporã ojeikuaa avei hembiapo rendakuéra réra oĩmaha mokõive ñe’ẽ teépe.

Ko’ã tembiapo oñemboguata ojejúvo oñemombarete hag̃ua ñane retã ñe’ẽkõi tee mokõivéva ha Léi 6530/20 Lengua de señas rehegua ha hembiapoukapy ñemyasãi ha jeikuaarã.

Oñeg̃uahẽkuri Caraguatay tavaópe oñembohape hag̃ua iñe’ẽnguéra jeporu

Posted on 07/01/2025

 

Umi tembiapo oñemboguatáva ojejúvo oñemopyenda hag̃ua Unidades de Asuntos Lingüísticos (UAL) umi tavao ha tavusuháre, upéicha ojerure rupi 6797/17, oñeg̃uahẽ avei Caraguatay tavaópe, opytáva Cordillera tavusúpe ikatuhag̃uáicha ojehekombo’e ha oñembohape ichupekuéra iñe’ẽnguéra jeporúpe.

Karai intendente, Nery Britez, omog̃uahẽ hembiaporendápe Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyh mba’apoharakuéra José Quiñonez, Esmilse Ramírez, Karin Mendoza, Rossana Arias ha Ángel Ovelar-pe.

Ko ñembyatypýpe oñeñe’ẽ ha ojeikuaauka tavao mburuvichápe Léi 4251/10 ñe’enguéra rehegua, Léi 6530/20 Lengua de Señas rehegua, avei Decreto Reglamentario hesegua 9274/23 rehe ha mba’éichapa mokõive temimoĩmby ikatukuaa oñopytyvõ mokõive ñe’ẽ tee jeporumemerã.

Karaiguasu omokãva ko tavao he’i oipytyvõtaha opaite tembiapo oñemboguatáva oñemombarete hag̃ua mokõive ñe’ẽ tee ha ñe’ẽita ñane retãmegua ha avei oykeko mbaretetaha oñemoĩ hag̃ua peteĩ mbo’ehára katupyry omoakãtava UAL tavao ryepýpe.

Ko’ã tembiapo oñemboguata ojejúvo oñemombarete hag̃ua ñane retã ñe’ẽkõi tee ha Léi 6530/20 Lengua de señas rehegua ha hembiapoukapy ñemyasãi ha jeikuaarã.