Monthly Archives: August 2024

Oñeg̃uahẽkuri Supervisión de Apoyo Técnico Pedagógico 0604 rógape, opytáva General Higinio Morínigo távape ojehekombo’e ha oñembohape hag̃ua ichupekuéra ñe’ẽnguéra jeporúpe. Mba’apohára Esmilse Ramírez, Lengua de Señas Moakãhapavẽmegua, avei Walter Gómez ha Karin Mendoza oĩva Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽme oñe’ẽkuri Léi 4251/10 Ñe’ẽnguéra rehegua, Léi 6530/20 Lengua de Señas rehegua ha Decreto Reglamentario 9274/23 rehe, oñemombarete ha oñeñangareko hag̃ua ñane retã ñe’ẽita rehe.

Ko tembiapo oñemboguata umi tembiapoita ohekáva oñemombareteve hag̃ua ñane retã ñe’ẽkõi ryepýpe, avei la Léi 6530/20, lengua de señas rehegua ha decreto reglamentario hesegua ñemyasãirã. Upéichante avei, ko tembiapo omoirũ tetã rekuái rembiapotee Tekoaty Ñangarekorã rehehápe.

Mba’apoharakuéra Biera Cubilla ha Abelardo Ayala, Ñe’ẽnguéra Rapereka Moakãhapavẽmegua, Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha ryepýpegua og̃uahẽkuri Pedro Juan Caballero távape ohapereka ha ohesa’ỹijo hag̃ua paisaje lingüístico ojehecháva upe távape. Kóichagua tembiapo ojejapo avei Ciudad del Este ha Saltos del Guairá távape, ko’ã mokõi távagui ojeguerekóma ta’ãnga.

Ko jehapereka rupive ojehechakuaa ha oñehesa’ỹijóta umi ñe’ẽ ojehechavéva terarechaukahápe ha maranduasãi ñemurãvape, ko’ýte umi ñemuharegua.

Ko tembiapo paisaje lingüístico rehegua oñemboguatáva ohóvo ñane retã rembe’ýpe, Brasil ndive ojejuhuhápe ojejapo ojehechakuaágui upépe ojoajuha heta ñe’ẽ ha arandupy.

Umi marandu ojehupytýva ko tembikuaareka rire oipytyvõta ojehape’apo hag̃ua ñe’ẽnguéra jeporu ojekupytývo umi léi ñane retãmegua rehe ha avei ñande retãrayhu ñe’ẽ ha arandupy rehegua rehe.

Umi tembiapo oñemboguatáva ojejúvo oñeipytyvõ hag̃ua tavaokuéra ikatu hag̃uáicha omopyenda ñepyrũ hemimoĩmby ryepýpe Unidad de Asuntos Lingüísticos (UAL), PÑS mba’apoharakuéra og̃uahẽkuri San Juan Nepomuceno tavaópe.

Ko tembiapo oñemboguata umi tembiapoita ohekáva oñemombareteve hag̃ua ñane retã ñe’ẽkõi ryepýpe, avei la Léi 6530/20, lengua de señas rehegua ha decreto reglamentario hesegua ñemyasãirã. Upéichante avei, ko tembiapo omoirũ tetã rekuái rembiapotee Tekoaty Ñangarekorã rehehápe.

Karai Oscar Derlis Molinas, tavao mburuvicha omog̃uahẽ hembiapo rendápe Esmilse Ramírez, Lengua de Señas Moakãhapavẽmegua, avei Walter Gómez ha Karin Mendoza-pe omba’apóva Ñe’ẽnguéra Rape’apo Moakãhapavẽme.

Upe ñembyaty aja oñemomarandu ha ojeikuaauka umi léi ha mbojojahakuéra oĩmava ñe’ẽnguéra ñepytyvõrã. Upéichante avei, oñemog̃uahẽ mba’éichapa oñopytyvõkuaa mokõive temimoĩmby oñemombareteve hag̃ua tavao rembiapo ñe’ẽnguéra rehehápe.

Tavao mburuvicha he’i oñemba’apotaha umi supervisión tendagua ndive oñembyaty ha ojeikuaa hagua umi tekotevẽmby ha uperire oñembohape hag̃ua tembiapo PÑS ndive.

Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára, karai Javier Viveros omog̃uahẽ peteĩ silla de rueda kuñakarai Azucena Portillo-pe, ha’éva peteĩva umi mbohapy kuñakaraígui, oikuaa ha ombohasáva guana ñe’ẽ.

Ko apyka oipytyvõta ichupe oho hag̃ua Centro Lingüístico ha Cultural-pe, Comunidad Río Apa guaná aty rehegua, opytáva táva San Lázaro, Concepción ryepýpe. Upépe ha’e oipytyvõ mbaretéta omombarete hag̃ua iñe’ẽ ypy, ko’ag̃aite oguepotáma ohóvo. Paraguái retã Niko oguereko 19 ypykuéra ñe’ẽ, ko’ãva apytégui 6 ha’ehína umi ñe’ẽ oguepotámava, umívagui katu upe guana ñe’ẽ ha’e upe ikatúva oguete noñemba’apóiramo hesehápe.

Ko apyka ojehupyty ñoñe’ẽme’ẽ ñopytyvõrã omboheraguapyva’ekue Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha (PÑS) ha Secretaría Nacional por los Derechos Humanos de las Personas con Discapacidad (SENADIS) ndive ryepýpe.

Oñemog̃uahẽ jave ko apyka, kuñakarai Portillo oaguyjeme’ẽ SENADIS sãmbyhyhára, Dra. Yody Ledesma-pe ha upéichante avei PÑS sãmbyhyhárape.

Peteĩ mitãrusu’aty Tarumandymi atygua, oĩva Luque táva, Central tavusupegua ohókuri Ypetĩ Nara’i aty rendápe,  Abai táva, opytáva Caazapá tavusúpe, ojeroike hag̃ua tembiasa ñe’ẽ ha arandupýpe. Ko’ã mitãrusu ohasa aremíta ko tekoha pyahúpe ko’ápe oikove mbaretégui ñe’ẽ “Ayvu tee” ha umi Mbya Guarani jepokuaa ha arandupy.

Ko tembiapo oñemongu’e porãve hag̃ua, líder Benito Gauto, Tarumandymi atygua ojerure Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhápe ñepytyvõ oheka hag̃ua chupekuéra kochõ oikotevẽva umi mitãrusu oñembokatupyrýtava Caazapá-pe. Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemyasãi Moakãhapavẽ PÑS pegua omog̃uahẽ chupekuéra umi kochõ ha frasáda Secretaría de Emergencia Nacional (SEN) ome’ẽva’ekue PÑS-pe Ñoñe’ẽme’ẽ Ñopytyvõrã omboheraguapyva’ekue oñondive ryepýpe.

Ko tembiapojoaju PÑS ha SEN ndivegua oñemombaretese Mbya Guarani ñe’ẽ ha arandupy peteĩ tekove’aty ojehe’áva tavaygua jepokuaa rehe ha upévare oikotevẽvéva tembiapoita omopyenda mbaretevétava hekotee, iñe’ẽ ha ypykuéra  jepokuaa ha jeroviapy.

Filadelfia távape oñembyatýkuri Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha rérape isãmbyhyhára karai Javier Viveros ha Matias Medina, Ypykuéra Ñe’ẽ Ñemyasãi ha Jekuaauka Mbohapehára, umi tapicha katupyry ñe’ẽmegua ndive, Amadeus Benz ha Celeste Escobar oñemongeta hag̃ua mba’éichapa oku’e oúvo umi pueblo Qom rembiasa ñe’ẽasa.

Ko ñe’ẽasa ojapo oúvo peteĩ aty oĩhápe Qom ñe’ẽ puruhára, omyakãva karai Benz PÑS ñepytyvõme.

Ko tembiapo oñemboguata ojejúvo PÑS rembiapoita ohekáva ko’ã ypykuéra ñe’ẽ toñemyasãi, toñeñongatu ha toñemombaretejey, Decenio Internacional de Lenguas Indígenas (DILI) ha PÑS rembipota ryepýpe.

Oñembyatýkuri Mariscal Estigarribia-pe kuñakarai Piedad Toro, lideresa Santa Teresita  atypegua, pueblo guarani rehegua ha Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyhára,  karai Javier Viveros, avei Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemyasãi Moakãharapavẽ, Rossana Bogado de Orué, oñemongeta hag̃ua mba’éichapa oguata oúvo pe documental apo, ohechaukatavahína umi mba’eporãita taha’e arandupy ha ñe’ẽ rehegua oguerekóva ko’ã atypegua, upéva ha’e ARETE GUASU 2024.

Upe tembiporupyahu ñemohu’ã oykeko mbarete UNESCO – Uruguay rembiaporenda, ñepyrũmbýpe oipytyvõ mbarete avei Ministerio de Tecnologías de la Información y Comunicación, Instituto Nacional del Audiovisual Paraguayo, ha ambue temimoĩmby oipytyvõ mbareteva’ekue avei ko documental aporãme.

Ko tembiapo oñemboguata Decenio Internacional de las Lenguas Indígenas (DILI) ryepýpe, kóva ha’ehína tembiapoguasu oñemboguatáva arapýre oñeñangareko ha oñemombaretejey hag̃ua umi ypykuéra ñe’ẽ oguepotámava, oñemokyre’ỹvo ijeporu ha iñemyasãi opaite henda rupi.

Decenio Internacional de las Lenguas Indígenas (DILI) ryepýpe oñembyatýkuri Pueblo Guarani rerapegua ha Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha  mburuvichakuéra. Ko aty oiko oĩ rupi apopyrã ha’evéva “Bartomeu Meliá jeiporavo: Mi Lengua, Mi Orgullo, Mi Identidad” ryepýpe, oñemboguatáva oñemombarete ha oñemongovejey hag̃ua Guarani ñe’ẽ, heñói ypýva Chákope ha oĩva ypykuéra ñe’ẽaty ryepýpe, iñambuéva upe guarani ñande jaiporúvagui, ha’evahína Paraguái ñe’ẽ tee.

Ko aty aja, PÑS omog̃uahẽ marandu ñe’ẽ jeporu rehegua ha lingüísta Celeste Escobar katu ombohape avei ichupekuéra hembiasa ha hembiapo rupive, oipytyvõkuaátava ojeguerojera hag̃ua peteĩ ñe’ẽryru guarani ñe’ẽ rehegua, pueblo guaranímegua. Ko apopyrã oñemboguatase ikatu hag̃uáicha oñeñangareko umi ypykuéra mba’erekopy arandupy ha ñe’ẽ rehegua.

Ko atýpe oĩkuri PÑS sãmbyhyhára, Javier Viveros, ha Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemyasãi Moakãharapavẽ, Rossana Bogado de Orué. Mokõivéva omomba’eguasu ko apopyrã oipytyvõta rupi guarani ñe’ẽ oñemoherakuã hag̃ua opaite hendápe.

Tembiapoguasu DILI ryepýpe, ko apopyrã tuichamba’e oipytyvõta rupi oñeñangarekove ha oñemyasãĩ hag̃ua ypykuéra ñe’ẽ Paraguaipegua. Ko ñe’ẽryru apo rupive tuicha oñeipytyvõta ko guaraní ñe’ẽ oñemomba’eguasuve hag̃ua ha avei ojeporu katui hag̃ua.

Ramoite ohasa, lingüista Verena Regehr oñembyatyhague Paraguái Ñe’ẽnguéra Sãmbyhyha mburuvichakuéra ndive oñemongeta hag̃ua mba’éichapa ikatu omba’apo oñeñangareko ha oñemyasãi hag̃ua ypykuéra ñe’ẽ Paraguái retãme oĩva. Ko atýpe oĩkuri PÑS sãmbyhyhára, karai Javier Viveros, Ypykuéra Ñe’ẽ Ñeñongatu ha Ñemyasãi Moakãharapavẽ, Rossana Bogado de Orué, ha lingüista Celeste Escobar.

Ñembyaty aja, Regehr ohechauka hembiapoita omboguatava’ekue ypykuéra ñe’ẽ rehehápe, omokyre’ỹ ha omombaretévo kóicha ñomongeta ko’ã ñe’ẽ rekoguata rehegua. PÑS mburuvichakuéra omoañete jey iñe’ẽme’ẽ ypykuéra ñe’ẽ ñepytyvõrã, ko’ã ñe’ẽ tuichamba’égui ojehechauka hag̃ua ko’ã tekove’aty arandupy ha mba’erekopy.

Ko tembiapo oñemboguata Decenio Internacional de las Lenguas Indígenas ryepýpe, omokyre’ỹva ko’ã ñe’ẽ ñemombarete opaite hendápe ha opaite mba’erã.